بخش پنجم: مهمترین کارهای امام سجاد(ع)

1. تربیت شاگردان در رشته های مختلف علوم

 یکی از مهمترین کارهای امام  سجاد (ع) تربیت شاگردان بود، تبلیغ وسیع نیاز به تربیت شاگردان مستعد دارد  تا در شهرهای مختلف، مطالب را به دیگران برساند امام سجاد(ع) علی رغم دوران خفقان شدید توانست تعداد زیادی شاگرد تربیت کند، شیخ  طوسی تعداد 173 نفر از اصحاب و شاگردان امام را نام می برد «  رجال الطوسى، ص 81- 102 »

افرادی مانند : سعيد بن جبير، سعيد بن مسيب، محمد بن جبير بن مطعم، يحيى بن ام الطويل، ابو خالد الكابلى‏ و.... از شاگردان مبرز امام بوده اند . تربیت متخصص قبل از امام باقر و امام صادق علیهما توسط امام سجاد علیه السلام  انجام شد و آغاز گر آن  امام سجاد  بود.

2. تبلیغ اسلام به صورت عمومی

این کار به صورتهای مختلف انجام می شد الف ) پاسخ به سئوالات فقهی که نوعا امام(ع) این سئوالات را با نقل روایاتی از پیامبر(ص) و با استناد به کتاب علی بن ابیطالب علیه السلام پاسخ می دادند و ایشان سعی می کردند مطالب را از پیامبر (ص) نقل کنند، مثلا در مورد "حی علی خیر العمل" وقتی عده ای اعتراض کردند می فرمودند پیامبر اینگونه اذان می گفت «مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج‏4، ص: 58 »  ب) از دیگر روش های تبلیغی امام، استفاده از ایام حج بود، امام از این فرصت استثنایی استفاده می نمودند و در مسجد الحرام توقف داشتند و به سئوالات مردم پاسخ و به امر تبلیغ و ترویج معارف دین می پرداختند ، غیر از اینکه درهر جمعه در مسجد النبی می نشستد تا مردم سوالتشان را بپرسند.

3. بیان روش های تربیتی جهت دعوت مردم به اسلام

امام علیه السلام، فقط به نقل معارف اکتفا نمی نمودند ، بلکه به بیان روش های تربیتی دینی نیز اشاره داشتند مثلا برای آموزش کودکان از ایشان نقل شده است که نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء را با هم بخوانید و امام می فرمودند: بچه‌ها سخت شان است و نباید از ابتدا عبادت را بر آنها سخت نشان داد.

4. گسترش فرهنگ مکتوب

 در زمان خلیفه دوم، کتابت حدیث ممنوع شد و با شعار «حسبنا کتاب الله» ، فضائل اهل بیت علیم السلام را مخفی می نمودند و این رویه تا زمان عمر بن عبدالعزیز ادامه یافت در این شرایط، امام با گسترش فرهنگ مکتوب دو هدف را دنبال می کردند: نخست، ترویج اسلام به صورت مکتوب و نیز  احیای روش کتابت، صحیفه سجادیه یکی از میراث مکتوب امام سجاد علیه السلام است ، حضرت به دو فرزندش «امام باقر» علیه السلام و «جناب زید» این کتاب را املا کردند و ایشان می نوشتند، کما اینکه رسول الله(ص) به امیر المومنین املا می کرد و حضرت می نوشتند .

5. مبارزه با انحرافات اعتقادی جبر و تفویض

از دیگر کارهای امام ، مبارزه با انحرافات اعتقادی بود که بنی امیه رواج داده بود از جمله این تحریفات، اشاعه اعتقاد جبر و تفویض در بین جامعه دینی بود و امام با این دو اعتقاد مبارزه می کردند تا جایی که معروف شده بود:  «العدل و التوحید، علویان و الجبر و التفویض، امویان»، حکومت بنی امیه با مشروعیت دادن به جنایتش و توجیه حکومت سعی در توسعه این فرهنگ داشتند که با روش بینی و تدبیر امام این اهداف نقش بر آب شد.

6. «تشبیه»

«تشبیه» از عقایدی بود که بنی امیه برای نابودی اسلام و از بین بردن اساس توحید به آن دامن زده بودند؛ چرا که توحید، اساس دین اسلام است، امام وقتی اینگونه دید به تبیین صحیح مسائل اعتقادی پرداخته و با این تفکر مبارزه می کردند تا جایی که در کنار قبر پیامبر(ص) فریاد می زند: اعتقاد به تشبیه جزو اسلام نیست .

7. تبلیغ معارف

مهمترین مباحث معرفتی مسئله توحید ، عدل و امامت است که بیش از همه مورد تاکید ائمه دین می باشد چرا که اساس دین، همین سه مسئله می باشد و بنی امیه همین سه اصل را مورد هجمه قرار داده بود و با تشبیه، توحید را و با جبر، عدل را و با  خلافت، امامت را تحریف کردند و حضرت سجاد حساسیت موضوع را درک کرده بودند و با روش های مختلف و لسان ادعیه به روشنگری می پرداختند  مثلا در دعای ششم صحیفه می فرمایند: «  أَنِّي أَشْهَدُ أَنَّكَ أَنْتَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ، قَائِمٌ بِالْقِسْطِ، عَدْلٌ فِي الْحُكْمِ، رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ، مَالِكُ الْمُلْكِ، رَحِيمٌ بِالْخَلْقِ. » و به حقیقت توحید و عدل اشاره می کنند یا در دعای 48 می فرمایند : «  اللَّهُمَّ إِنَّ هَذَا الْمَقَامَ لِخُلَفَائِكَ وَ أَصْفِيَائِكَ وَ مَوَاضِعَ أُمَنَائِكَ فِي الدَّرَجَةِ الرَّفِيعَةِ الَّتِي اخْتَصَصْتَهُمْ بِهَا قَدِ ابْتَزُّوهَا ..... »  این مقام به برگزیدگان تو تعلق دارد، اما از ایشان گرفتند که به امامت اشاره دارد، یا در دعای 42 به مقام و برتری امامان اشاره دارد، این موارد مهمترین مواردی بود که امام راجع به احیاء دین انجام می دادند .

سخن پایانی

بیان احکام و شریعت اسلام ، تبیین علمی و عملی اخلاق اسلامی، مبارزه با فساد، تبلیغ پیام عاشورا و نشان دادن فساد و غیر مشروع بودن حکومت اموی، تبیین علمی و عملی رابطه انسان با خدا و امام، مبارزه با عالمان درباری، دستگیری از فقر و نیز آزادی بردگان از عمده فعالیت‌های امام سجاد (ع) در عصر تاریکی و استبداد بود.